मस्को । रुसले शुक्रबार आफ्नो चन्द्रमा मिसन लुना–२५ प्रक्षेपण गर्‍यो। पछिल्लो ४७ वर्षमा रुसले चन्द्रमामा अन्तरिक्षयान पठाउने यो पहिलो प्रयास हो ।

रुसले सन् १९७६ मा आफ्नो पहिलो चन्द्रयान प्रक्षेपण गरेको थियो । शुक्रबार प्रक्षेपण गरिएको मिसन अन्तर्गत रुसको अन्तरिक्ष यान चन्द्रमाको दक्षिणी ध्रुवमा अवतरण गर्नेछ । त्यहाँ पानी हुन सक्ने विश्वास गरिन्छ।

रुसको चन्द्रयान मिसन अघि भारतले जुलाई १४ मा चन्द्रयान–३ प्रक्षेपण गरेको थियो । चन्द्रयान–३ पनि चन्द्रमाको सतहमा अवतरण गर्नेछ । रुसको यो अभियानको प्रतिस्पर्धा चीन र अमेरिकाको चन्द्र मिसनसँग पनि छ ।

अमेरिका र चीनले चन्द्रमाको दक्षिणी ध्रुवमा अन्तरिक्ष यान अवतरण गर्न अग्रिम अभियान सुरु गरेका छन् । रुसको अन्तरिक्ष एजेन्सी रोस्कोसमोसका अनुसार लुना-२५ लाई भोस्तोनी कोस्मोड्रोमबाट सोयुज २.१ बी रकेटबाट प्रक्षेपण गरिएको थियो । यो ठाउँ मस्कोबाट करिब ५,५५० किलोमिटर पूर्वमा पर्छ।

प्रक्षेपणको एक घण्टापछि सोयुज २.१ बी रकेटको माथिल्लो भागले यसलाई पृथ्वीको कक्षबाट बाहिर धकेलेर चन्द्रमातिर लग्यो ।

लुना-२५ मा रोभर र ल्यान्डर छन्। । यसको ल्यान्डरको वजन ८ सय किलोग्राम छ। लुना–२५ ले पहिले सफ्ट ल्यान्डिङ अभ्यास गर्नेछ।

त्यसपछि यसले चन्द्रमाको माटोको नमूना लिने र विश्लेषण गर्ने काम गर्नेछ । यससँगै उसले दीर्घकालिन अनुसन्धान पनि गर्नेछ ।

लुना-२५ ४६.३ मिटर लामो छ । १०.३ मिटर व्यास भएको यो रकेटको तौल ३१३ टन छ, यो चार चरणको रकेटले लुना-२५ ल्यान्डरलाई पृथ्वीको बाहिर गोलाकार कक्षमा छोडेको छ ।

लुना २५ कस्तो छ? उद्देश्य के हो ?

लुना–२५ को आकार सानो कार बराबर छ । यसले चन्द्रमाको दक्षिणी ध्रुवमा एक वर्ष काम गर्नेछ। हालैका वर्षहरूमा नासा र अन्य अन्तरिक्ष एजेन्सीहरूले बरफको निशान फेला पारेका छन्।

रुसको चन्द्र अभियानको राजनीतिक महत्त्व पनि छ । रुसले युक्रेन युद्ध सुरु भएपछि पश्चिमी देशहरूले प्रतिबन्ध लगाएर आफ्नो अन्तरिक्ष कार्यक्रमलाई निशाना बनाउने प्रयास गरेको बताएको छ । तर पश्चिमी देशहरूको प्रतिबन्धले रुसी अर्थतन्त्रलाई ध्वस्त पार्न सकेन।

यसका लागि रुस विगत केही दशकदेखि तयारी गरिरहेको थियो । यदि उसको चन्द्र अभियान सफल भयो भने यो उनको लागि ठूलो उपलब्धि हुनेछ । युक्रेनमा भएको आक्रमणपछि पश्चिमी देशका अन्तरिक्ष एजेन्सीहरूसँग रुसी एजेन्सीको आपसी सहयोग समाप्त भएको छ ।

युरोपेली अन्तरिक्ष एजेन्सीले लुना–२५ मा पाइलट–डी नेभिगेसन क्यामेरा थपेर परीक्षण गर्ने योजना बनाएको थियो । तर रुसले युक्रेनमा आक्रमण गरेपछि एजेन्सीले यो योजना त्यागेको थियो ।

अमेरिकी अन्तरिक्ष यात्री नील आर्मस्ट्रङ सन् १९६९ मा चन्द्रमामा पुग्ने पहिलो व्यक्ति थिए । रुस (सोभियत संघ) को लुना-२ मिसन सन् १९५९ मा चन्द्रमाको सतहमा पुग्ने पहिलो अन्तरिक्षयान थियो। १९६६ मा, लुना-९ मिसन चन्द्रमामा रूसको पहिलो सफ्ट ल्यान्डिङ मिसन थियो । यसका साथै यसको उद्देश्य चन्द्रमाको आन्तरिक संरचनाको अनुसन्धान र पानीलगायत अन्य महत्त्वपूर्ण कुराहरू पत्ता लगाउनु पनि थियो ।

प्रक्षेपण ढिलो तर चन्द्रयान–३ अघि रुसी मिसन कसरी पुग्छ चन्द्रमामा ?

रुसका अन्तरिक्ष प्रमुख युरी बोरिसोभले लुना–२५ ले यसै महिनाको अगस्ट २१ मा चन्द्रमाको सतह छुन सक्ने बताए ।

लुना–२५ मिसन अगस्ट ११ (शुक्रबार) बिहान ४ बजे प्रक्षेपण गरिएको थियो । यसअघि यो अगस्ट २३ मा चन्द्रमाको सतहमा पुग्ने अपेक्षा गरिएको थियो । तर अब यो अगस्ट २१ मा त्यहाँ पुग्ने अपेक्षा गरिएको छ। जबकि चन्द्रमाको सतह छुने चन्द्रयान–३ गत महिना जुलाई १४, २०२३ मा प्रक्षेपण गरिएको थियो। चन्द्रयान अगस्ट २३ मा चन्द्रमाको सतहमा अवतरण हुन सक्छ । झण्डै एक महिना ढिलो प्रक्षेपण भएको चन्द्रयान–३ अघि लुना–२५ ले कसरी चन्द्रमाको सतहलाई छुन सक्छ ?

रुसी मिसनले चन्द्रमातर्फ साढे पाँच दिनको यात्रा पूरा गर्नेछ। त्यहाँ १०० किलोमिटरको कक्षमा तीनदेखि सात दिन बिताएपछि चन्द्रमाको सतहमा अवतरण हुनेछ।

चन्द्रयान–३ मिसन भने रुसी लुना–२५ मिसनभन्दा पछि चन्द्रमाको सतहमा पुग्न सक्छ । किनभने चन्द्रयान–३ ले लुना–२५ मिसनभन्दा लामो यात्रा गरिरहेको छ ।

रीचिङ फर द स्टार्स: इन्डियाज जर्नी टु मार्स एन्ड बियन्डका लेखक विज्ञान पत्रकार पल्लव बागलाले भने, ‘यो रकेट शक्तिशाली हुने कुरा हो । रूसी रकेट धेरै ठूलो छ । हाम्रो रकेट सानो छ। त्यसैले हाम्रो रकेटले चन्द्रयान-३ लाई पर्याप्त गति दिन सक्दैन ।’

उनले भने, ‘शक्तिशाली र ठूला रकेट महँगो भएकाले भारतले साना रकेटमार्फत आफ्नो उद्देश्य हासिल गर्ने योजना बनाएको छ । तर ठूलो कुरा यो हो कि भारतले त्यो अवसर गुमाएन। सीमित स्रोतसाधनको बाबजुद पनि यसले आफ्नो मिशन सुरु गर्‍यो । यो भारतीय वैज्ञानिकहरुको उपलब्धि हो । रुससँग तुलना गर्दा यो अन्तरिक्ष अभियानको सन्दर्भमा सानो खेलाडी हो।

इसरोले लुना–२५ को सफल प्रक्षेपणको लागि रोस्कोसमोसलाई बधाई दिएको छ।

इसरो ले ट्वीट गरेर लेखेको छ- लुना-२५ को सफल प्रक्षेपणको लागि रोस्कोसमोसलाई बधाई। तपाईंको अन्तरिक्ष यात्रामा भेट हुन पाउनु अद्भुत कुरा हो।

चन्द्रमाको दक्षिणी ध्रुवमा पहिलो पटक अवतरण

रुस सन् १९७६ मा चन्द्रमामा मिसन लुना–२४ बाट पुगिसकेको छ । लुना-२४ लगभग १७० ग्राम चन्द्रमाको माटो लिएर पृथ्वीमा सुरक्षित रूपमा फर्किएको थियो ।

अहिलेसम्म चन्द्रमा मिसन अन्तर्गत प्रक्षेपण गरिएको अन्तरिक्ष यान भूमध्य रेखामा मात्र पुगेको छ । चन्द्रमाको दक्षिणी ध्रुवमा मिसन अवतरण गर्ने यो पहिलो पटक हुनेछ ।

खगोलविद् भ्लादिमिर सार्डिनले लुना–२५ मिसन सफल हुने सम्भावना ५० प्रतिशत रहेको बताएका छन् ।

बीबीसी हिन्दी